De wereldwijd hoge en aldoor stijgende prevalentie van type 2 diabetes kan deels verklaard worden door een ongezonde levensstijl. Naast bekende voorbeelden hiervan, zoals fysieke inactiviteit en een ongezond dieet, is er in de afgelopen jaren toenemend aandacht voor een andere, tevens met leefstijl geassocieerde risicofactor, namelijk een verstoring van het circadiaan ritme. In een recent gepubliceerde review in Diabetologia wordt de invloed van een dergelijke verstoring op glucoseregulatie  besproken. Hieronder worden de kernpunten van deze review uiteengezet.
Het circadiaan ritme wordt gedefinieerd als een endogeen biologisch ritme met een tijdsduur van ongeveer 24 uur, dat onafhankelijk van de omgeving (licht/donker, dag/nacht) of het gedrag (slapen/wakker, eetgedrag) functioneert. Dit endogeen biologisch ritme wordt zowel centraal aangestuurd vanuit de suprachiasmatische kern in de hypothalamus, als perifeer via intern aanwezige ‘klokken’ in vrijwel alle organen en weefsels. Dit gebeurt via een grote verscheidenheid aan neurale en hormonale processen, en resulteert onder meer in een variatie van glucoseregulatie binnen een tijdspad van 24 uur. Bijvoorbeeld: bij gezonde mensen is de glucosetolerantie en insulinegevoeligheid lager in de avond en vroege nacht dan in de ochtend.
Bij een circadiane verstoring loopt het endogeen biologische ritme niet parallel aan de omgeving (licht/donker, dag/nacht) of aan het slaap/waakritme. Een van de bekendste voorbeelden hiervan is het draaien van nachtdiensten. Uit een recente meta-analyse van observationele studies kwam naar voren dat personen die nachtdiensten uitoefenden een 9% hoger risico hadden op het krijgen van diabetes ten opzichte van mensen die geen nachtdienst deden. Dit verhoogde risico werd vooral toegeschreven aan het eten van voedsel op ongebruikelijke tijden, namelijk tijdens endogene circadiane perioden van relatief lagere glucosetolerantie en insulinegevoeligheid.
Hoewel de resultaten van bovengenoemde studies suggereren dat er een verband bestaat tussen een verstoring van het endogene circadiane ritme en diabetes risico, kan niet gesteld worden dat dit een causaal verband betreft. Immers, personen die nachtdiensten draaien zijn vaker te zwaar en fysiek inactief dan personen die dit niet doen. Om zo veel mogelijk het geïsoleerde effect van verstoringen van het endogeen circadiaan ritme op de glucose regulatie in kaart te brengen, zijn in de afgelopen jaren dan ook verschillende experimentele studies verricht. In dergelijke studies verbleven gezonde proefpersonen dagenlang in een ruimte met continu dezelfde belichting, daarnaast aten en sliepen zij op vooraf bepaalde tijden. Door te variëren met de duur van slapen en wakker blijven was het voor de onderzoekers mogelijk om een ‘dag’ te creëren van 20 uur, of 28 uur.  Aangezien een dergelijke ‘dag’ per definitie niet parallel loopt aan het 24 uur durende endogene circadiane ritme, werd op deze manier circadiane ontregeling bewerkstelligd.
De resultaten van de experimentele onderzoeken laten allen een negatieve invloed zien van een circadiane ontregeling op het glucosemetabolisme ; in één studie hadden personen bij wie circadiane ontregeling werd bewerkstelligd een 6% hoger gemiddeld glucose ondanks een toename in insulinespiegels van 22% (ten opzichte van proefpersonen die aan 24-uurs protocollen deelnamen, ie zonder circadiane ontregeling). Een andere studie liet een verminderde bètacelfunctie en insulinegevoeligheid van lever en spieren zien. Bij een derde studie, waarin een nachtdienst ritme werd nagebootst door middel van slaaprestrictie gecombineerd met maaltijden ten tijde van de endogene circadiane nacht, werden hogere postprandiale glucose- en insulinewaarden gevonden ten opzichte van de controlegroep.
Al met al concluderen de auteurs dat het glucose metabolisme onder invloed staat van het endogene circadiane systeem, en dat een verstoring hiervan de glykemische controle nadelig beïnvloedt. Aangezien in het overgrote deel van de studies gezonde personen werden geïncludeerd, is het onduidelijk of een circadiane verstoring bij patiënten met diabetes een vergelijkbaar effect heeft op glucoseregulatie. Onderzoek hiernaar, alsmede naar het effect van interventies die circadiane verstoring opheffen op de diabetesregulatie is geïndiceerd. Daarnaast kan meer kennis over de wijze waarop circadiane verstoring leidt tot verminderde insulinesecretie en insulinegevoeligheid bijdragen aan het verbeteren van de glucoseregulatie bij patiënten met diabetes.
Referentie
Mason IC et al. Impact of circadian disruption on glucose metabolism: implications for type 2 diabetes. Diabetologia. 2020 Mar;63(3):462-472
